Dizelle çalışan içten yanmalı motora sahip araçlar, dizel araç olarak isimlendirilir. İçten yanmalı motorlarda yakıt ve oksitleyici bir maddenin yanması sonucunda mekanik enerji üretilir. İçten yanmalı dizel motorlarda mekanik enerji üretimi için dizel ve havanın sıkıştırılması gerekir.
Dizel motorlar, 1892 yılında Rudolf Diesel'in petrolün dışında farklı bir yakıtla çalışan motoru geliştirmesiyle ortaya çıktı. Başlangıçta tek tip bir motor olan dizel motorun zaman içinde farklı çeşitleri geliştirildi. Dizel motorun çeşitleri şunlardır:
TDI: Açılımı Turbo Direct Injection olan bu motor; yakıtın %52'sini mekanik enerjiye çeviren, turbo beslemeli ve enjeksiyonlu bir motordur.
CDTI: Yanma odasındaki hava ve yakıt karışımının 1,5 katına çıktığı CDTI dizel motorlarının açılımı Common Direct Turbo Injection'dır. Bu tür, motora ihtiyacı olduğu miktarda yakıt göndererek yakıttan tasarruf edilmesini sağlar.
HDI: Açılımı High Pressure Direct Injection olan bu dizel motor, yüksek basınçla çalışır ve yanma odasına 1800 bara kadar basınçla yakıt gönderir. Bu sayede motorun verimliliğini artırmaya yardımcı olur.
Dizel araçların çalışma sistemini anlayabilmek için motorun çalışmasını sağlayan ana bileşenler hakkında bilgi sahibi olmak önem taşır. Bu motorlar, pek çok parçadan oluşsa da motorun çalışmasını sağlayan ana bileşenleri şöyle sıralayabiliriz:
Blok: İçten yanmanın gerçekleşmesini sağlayan tüm parçaların bulunduğu alan.
Silindir Kapağı: Bloğun üzerini kapatarak yanma odalarının oluşmasını sağlar.
Piston: Yakıt ateşlendiğinde gaz genişler ve pistonu hareket ettirir. Yukarı ve aşağı yönde hareket eden pistonlar, yanmayı başlatan havayı sıkıştırır.
Valfler: Temiz havanın içeri girip diğer gazların dışarı çıkmasını sağlayan bölümdür.
Yakıt Enjeksiyonu: Silindirin içine yakıtı püskürten parçadır.
Eksantrik Mili: Dönme hareketiyle valflerin açılması ve yakıtın yanması için doğru zamanlamayı belirler.
Biyel Çubukları: Pistona bağlı olan bu parça, yanma kuvvetini krank miline taşımaya yarar.
Krank Mili: Motorun diğer parçalarının çalışmasını sağlayan ve dönme hareketini devam ettiren parçadır.
Dizel araçlarda ateşleme sistemi, ana parçaların birbirine bağlı şekilde aynı hareketleri dakikalar içinde yüzlerce kez tekrar etmesi prensibine dayanır. Motor temel olarak gazın sıkıştırılıp sıcaklığın yükselmesiyle ateşlenir.
Bu süreç, silindire havanın çekilmesiyle başlar. Pistonların havayı 14 ila 25 kat sıkıştırmasıyla ısı ortaya çıkar. Hava sıkıştığında enjeksiyonla yanma odasına püskürtülür. Yüksek basınçlı havayla buluşan yakıt, tutuşarak yanar. Yakıt yandıkça yanma odasındaki sıcaklık artışı kimyasal enerjinin açığa çıkmasına neden olur. Kimyasal enerji de eksantrik mili, krank mili, biyel çubukları gibi ana parçaların da yardımıyla mekanik enerjiye dönüşerek motorun çalışmasını sağlar.
Dizel araçların geç çalışmasının nedenlerinden bazıları şunlardır:
Her araçta bulunan kızdırma bujisi, dizel araçlarda yanma odasına giden yakıtı ısıtır. Kızdırma bujisinin ikaz ışığı araç kontak hâlindeyken yanar. Dizel araçlarda ateşlemenin başlaması için ikaz ışığının sönmesini beklemeniz gerekir. Ancak ikaz lambası, özellikle soğuk havalarda daha geç sönebilir. Ayrıca yaklaşık 100.000 km'de bir değiştirilmesi gereken bu parçada arıza da meydana gelebilir. Her iki durum da dizel aracın geç çalışmasının başlıca nedenleri arasında yer alır.
İlk ateşleme için yakıtı hazır hâlde tutan yakıt pompasının tıkanması, dizel araçların normalden daha geç çalışmasına sebep olur. Yakıt pompasının bakımını yaptırarak bu sorunun önüne geçebilirsiniz.
Marş motorunun eski gücünü kaybetmesi, zorlanarak çalışmasına ve ilk hareketi vermeyi geciktirmesine yol açar. Ayrıca akünün ömrünü tamamlaması veya voltaj değerlerinin düşmesi de marş motorunun geç çalışmasına neden olur.
Dizel araçların sağladığı avantajlardan bazılarına kısaca değinelim:
İkisi de içten yanmalı motorlara sahip olsa da benzinli ve dizel araçların farkı, ateşleme sistemlerdir. Dizel motor elektriksel ateşleme yapmadığı ve yakıtı ateşlemek için sıcak havayı kullandığı için bu araçların bakım ihtiyacı, benzinliye kıyasla daha azdır. Motorun bu özelliği, kullanıcıya daha uzun süreli kullanım avantajı sunar.
Dizel motorlarda olası bir kaza durumunda yakıtın tutuşup yangın çıkarma ihtimali, benzinli araçlara göre daha düşüktür.
Dizel içten yanmalı motorlarda yakıtın yavaş yanması ve sıkışması için tork üretimi artar. Döndürme kuvveti olan tork üretiminin artması da aracın dik yokuşta hız yapabilmesine, yük çekebilmesine ve hızlanmasına yardımcı olur.
Benzinli ve dizel araç yakıt karşılaştırması yapıldığında dizellerin %25 ila %30 daha az yakıt harcadığı görülür. Böylece bu araçlar yakıttan tasarruf etmenize yardımcı olabilir. "Benzinli araç mı dizel araç mı çok yakar?" sorusuna bu şekilde cevap verebiliriz.
Önceleri gürültülü çalışan dizel araçlar artık çok daha gürültüsüz çalışır.
Siz de dizel araçlarda yakıt tasarrufu için CNG dönüşümü yaptırabilirsiniz. CNG dönüşümü; LPG'li, benzinli ya da dizel araçlarda sıkıştırılmış doğal gaz kullanımını mümkün hâle getirir. Dizel araçlarda CNG dönüşümü, motora doğalgaz depolayıp pompalayan özel kitin takılması ile yapılır. Aracınıza CNG kitini taktırarak 1 litre dizel yakıt yerine 1.3 m³ doğal gaz kullanabilirsiniz. Bu da yaklaşık yakıttan %40 oranında tasarruf yapmanızı sağlar.
Dizel araçların dezavantajlarından bazıları şunlardır:
Dizel motorlar, benzinli araçlara oranla daha fazla titreyerek çalıştığı için sürücünün konforunu olumsuz yönde etkileyebilir.
Bu araçların ivmelenmesi benzinli araçlara göre daha yavaştır. Dolayısıyla hız alması da yavaşça gerçekleşir.
Ateşleme sistemi nedeniyle bakım ihtiyacı düşük olsa da motorun daha karmaşık yapıda olması, olası arıza durumunda bakım ve tamir sürecini zorlaştırabilir.
Soğuk havalarda motorun ısınıp ateşlemeye başlaması zaman alabilir. Kış aylarında motorun ısınması beklemek sürücü açısından zaman kaybına neden olabilir.
Dizel araçların bir diğer dezavantajı ise motordaki ateşleme sonucunda zararlı atıkların ortaya çıkmasıdır. Bu atıklar, insan sağlığına zarar vermekten küresel ısınmaya kadar pek çok olumsuz etkide bulunur. Ancak bu sorunun önüne geçebilmek için yeni nesil dizel araçlar zararlı maddelerin %99,9'unu emen filtrelerle üretilir.
Karbon salınımının önüne geçen filtrelerde partiküller birikir. Bu durum da dizel araçlardaki filtrelerin bakım ve temizliğinin düzenli olarak yapılması ihtiyacını ortaya çıkarır.
Dizel araçların bakım periyotlarını ve ihtiyaçlarını, modeli ve motor özellikleri gibi pek çok değişken belirler. Bu araçların bakım periyotları genellikle her 10.000 km'de birdir. Araçların bakım zamanı geldiğinde motor yağı ile polen, yağ ve hava filtresinin kontrolü ve değişimi yapılır. Performans düşüklüğü, fazla yakıt tüketimi gibi problemler yaşamamak için aracınızın bakımını düzenli olarak yaptırmalısınız.
Peki, dizel araca bakım yaparken dikkat etmeniz gerekenler nelerdir?
Dizel araçların ateşleme sistemi, yağ bakımını daha önemli hâle getirir. Eğer arabanızı sıklıkla engebeli ve zorlu yollarda kullanıyorsanız yağ değişimini ihmal etmemelisiniz. Bunun haricinde yağ bakımı ve değişimini araç kitapçığında yazan süre zarfında aksatmadan yapmaya özen gösterebilirsiniz.
Araçta bir arıza olursa bunu motor sesindeki değişiklikten anlayabilirsiniz. Bu nedenle seyir hâlindeyken motor sesini dinleyebilirsiniz. Bu sayede aracınızın bakım zamanı gelmemiş olsa bile araçtaki problemleri erkenden fark edebilir ve sorunu büyümeden çözebilirsiniz.
Aracınızın kullanım ömrünü uzatmak için motor bakımının yanı sıra iç ve dış temizliğine de dikkat edebilirsiniz. Örneğin klima filtrelerini düzenli olarak temizlemek, klimadan aldığınız verimi artırabilir. Ayrıca gerek duydukça dış kaportanın cilalanması gibi işlemleri de yapabilirsiniz.
Siz de yüksek yakıt verimliliği ve düşük bakım maliyeti için dizel araçları tercih edebilirsiniz. Arabanızı uzun yıllar ilk günkü performansıyla kullanmak için bakım periyotlarını aksatmamaya özen gösterebilirsiniz.
