Araba kullanmayı son derece kolay hâle getiren ve sürücü üzerindeki sorumluluğu azaltan en önemli gelişmelerden biri otomatik şanzıman sistemidir. Siz de vites değiştirmek zorunda kalmadan konforlu yolculuk yapmaya olanak tanıyan otomatik vites araçlar hakkında daha detaylı bilgi sahibi olmak ister misiniz? Cevabınız, "Evet." ise otomatik vitesin ne olduğuna ve otomatik vites araç kullanımıyla ilgili tüm detaylara birlikte göz atalım.
Şanzıman diğer ismiyle vites kutusu, motordan aldığı mekanik enerjiyi tekerleklere aktarmakla görevlidir. Sürücüler vites kolu aracılığıyla enerjinin nasıl kullanılacağına, tekerleklerin ne yöne doğru hareket edeceğine karar verir. Manuel ve otomatik olmak üzere iki ana şanzıman çeşidi bulunur.
Manuel şanzımanlarda hız için yapılan vites değişimlerinden sürücü sorumludur. Otomatik şanzımansa sürücünün vitesleri manuel olarak değiştirmesine ihtiyaç bırakmayan şanzıman türüdür. Otomatik vites kutusu, aracın hızına ve hareketine göre vitesi kendiliğinden artırabilir ya da düşürebilir. Bu yüzden de manuel araçlarda vites değiştirirken kullanılan debriyaj pedalı otomatik vites arabalarda bulunmaz.
Otomatik vites araç sürerken nadiren vites kolunu kullanmanız gerekir.Buna ihtiyaç duyacağınız durumlara ve bu durumlarda adım adım neler yapmanız gerektiğine kısaca değinelim:
Otomatik vites araç çalıştırmak için sırasıyla bunları yapabilirsiniz:
Sağ ayağınızla frene basılı tutun.
Kontağı çevirerek veya start tuşuna basarak motoru başlatın.
Ayağınızı frende tutmaya devam ederken gitmek istediğiniz yöne bağlı olarak vites kolunu ileri (D) ya da geri (R) konuma alın.
Ayağınızı frenden çekin.
Aracınız bu aşamadan sonra harekete geçer ve doğru vitesi otomatik seçer.
Aracınızı park ederken ya da bir park yerinden çıkarken geri vitese ihtiyacınız olur. Bunun için:
Aynalarınızın konumu arkanızı görmek için uygun değilse onları doğru şekilde ayarlayın.
Fren pedalına basın.
Ayağınızı frende sabit tutarken vitesi geri vites konumuna getirin.
Ayağınızı kademeli şekilde frenden çekerek aracınızı geriye doğru sürmeye başlayın.
Geri sürüşle ulaşmak istediğiniz konuma geldikten sonra frene basın.
Eğer yola düz bir şekilde devam edecekseniz vitesi sürüş moduna alın.
Otomatik vites araç nasıl stop edilir, sorusuna yanıt olarak otomatik vites araç durdurma işlemi için şu adımları izleyebilirsiniz:
Duracağınız konuma yaklaşırken hızınızı düşürmeye başlayın. Şanzıman da böylece yavaşladıkça kendiliğinden vitesi küçültür.
Otomatik vites aracı park etmek için park alanına geldiğinizde frene basın.
Ayağınız frende basılı dururken vites kolunu park konumuna getirin.
El frenini çekin ve kontağı kapatın.
Aracınız park hâlindeyken vites park moduna alınır.
Araç boşa alındığında hiçbir vites devrede olmaz. Motor ve tekerlekler bu durumda birbirinden bağımsız hareket edebilir. Gaz pedalının tekerlekler üzerinde hiçbir etkisi bulunmaz. Bu yüzden sürüş sırasında aracınızı boşa almanız tavsiye edilmez. Aksi takdirde riskli durumlarla karşı karşıya gelebilirsiniz.
Yalnızca zorda kaldığınız durumlarda otomatik vitesi N konumunda kullanmanız gerekir. Aracınız kara saplandıysa ya da aracınızı başka bir araç yardımıyla çekmeniz gerekiyorsa vitesi boşa almak iyi bir çözüm olabilir.
Vites kolunu N konumuna getirerek gerekli ve acil durumlarda aracınızı boşa alabilirsiniz.
Otomatik vites araçların sürücülere sunduğu bazı avantajlar şunlardır:
Özellikle yoğun trafiğin olduğu şehir içinde kullanımı son derece kolaydır. Yalnızca gaz ve fren pedallarını kullanarak aracınızı kolayca çalıştırıp durdurmanıza olanak tanır.
Kolayca manevra yapabilmenize olanak tanır.
Viteslerin otomatik şekilde değişmesi hem kullanım kolaylığı hem yumuşak ve rahat bir vites değişimi olanağı sunar. Çoğunlukla vitesin değiştiğini bile fark etmezsiniz.
Aracınızın stop etme riski manuel araca nazaran daha düşüktür.
Manuel şanzımana göre otomatik şanzımanların arızalanma riski daha azdır.
Otomatik vites araçların çeşitli dezavantajları:
Otomatik vites araçlar genellikle manuel araçlara göre daha pahalıdır.
Manuel araçlara göre daha fazla yakıt tüketebilir.
Düz vitese göre otomatik vitesli araçlar sürücüye daha az kontrol olanağı tanır.
Otomatik vites araç kullanımı manuel araca göre son derece kolay olsa da sürüş sırasında dikkat edilmesi gereken bazı noktalar bulunur. Bunlara kısaca değinelim:
Otomatik vites araç harflerinin anlamını, işlevini bilmek sürüş güvenliği için son derece önemlidir. Otomatik vites üzerinde yer alan harflerin temsil ettiği sürüş durumlarını şöyle sıralayabiliriz:
P (Park): Aracı park konumuna getirir.
R (Reverse): Araç bu viteste geriye doğru harekete geçer.
N (Neutral): Arabayı boşa alır.
D (Drive): Araç ileri doğru olan normal sürüşlerde bu vitese getirilir.
S (Speed/Sport): Bu vites ayarı genellikle performans araçlarında bulunur. Daha çabuk hızlanabilmeye ve vites değişimine olanak tanır.
M (Manuel): Her vites kolunda bulunmayabilir. Otomatik vitesten manuel vitese geçişi sağlar.
Otomatik aracınızın düzgün bir şekilde çalışabilmesi için sıvı basıncı kritik öneme sahiptir. Bu yüzden yakıt deposunun en azından dörtte birini sürekli dolu tutmaya özen gösterebilirsiniz. Bu sayede motorun ve diğer metal aksamın aşınmasının önüne geçebilirsiniz.
Aracınızı hareket ettirmeden önce motorunuzu birkaç dakika ısıtmaya dikkat etmenizde fayda var. Çünkü motor ilk çalışmaya başladığında araç içindeki sıvılar daha yoğun kıvamlı olur ve daha zor akışa geçer. Bu yüzden de şanzıman balataları gibi parçaların aşınma riski yükselir. Sıcak havalarda ve yaz aylarında buna ihtiyaç duymasanız bile kış aylarında mutlaka motorunuzu ısıtmalısınız.
Araba sürmeye manuel vitesli araçlarla başladıysanız iki ayağınızı da aktif kullandığınız bir sürüş tekniğine alışkın olabilirsiniz. Ancak otomatik vitese geçtiğinizde bundan uzak durmanızda ve aracınızı yalnızca sağ ayağınızla kullanmanızda fayda var.
İki ayağınızla araç kullanırken bazı durumlarda istemeden hem gaz hem frene aynı anda basma olasılığınız bulunur. Bu da aracınızı ciddi şekilde yıpratır ve geri dönüşü olmayan zararlara sebep olabilir. Hatta iki ayağınızla aktif biçimde araç kullanmaya çalışmanız kaza yapmanıza bile yol açabilir. Örneğin hızlanmak isterken aniden durabilir ya da tam tersi durumlarla karşılaşabilirsiniz. Çünkü sürüş sırasında sol ayağınız freni debriyaj gibi hissedebilir. Bu yüzden ilk defa otomatik vites araç kullanımı yapacaksanız sol ayağınızı sağ ayağınızın arkasına alarak pratik yapmayı deneyebilirsiniz.
Yokuş aşağı inerken ya da kırmızı ışık yandığında aracınızı boşa (N konumuna) almanın yakıt verimliliği sağlayacağını düşünüyor olabilirsiniz. Ancak gerçek öyle değil. Otomatik araçlar gerekli durumlarda motora giden yakıtı kendisi keser. Böylece yakıt tasarrufunu sağlamış olur.
Ayrıca N konumundayken sürüş moduna geçmeden dalgınlıkla hızlanmaya çalışabilir, zor duruma düşebilirsiniz. N vitesinde hızlanmayı denediğinizde şanzımanın ve araç lastiklerinin de yıpranmasına neden olursunuz. Bunun yanı sıra otomatik vitesli bir araç kullanıyorsanız ve durmanız gerekiyorsa ayağınız fren pedalının üstünde basalı tutmayı da unutmamalısınız.
Yokuşlarda aracınızla beklemek durumunda kaldığınızda yapmanız gereken en önemli şeylerden biri de acil durum frenini, diğer adıyla el frenini çekmek. Böylelikle aracınız bekleme süresinde daha güvenli şekilde durur. Bunun yanı sıra otomatik şanzımanın da ömrünün uzamasını sağlamış olursunuz.
Şanzıman sıvısı şanzımanın yataklarını, dişlilerini ve diğer metal aksamını yağlamak için kullanılan bir sıvıdır. Aracınızın şanzıman sıvısını yeterli düzeyde tuttuğunuzda şanzıman daha iyi çalışır. Önemli parçaları yıpratmadan vites değişikliği yapmanız mümkün olur. Çalışma sıcaklığı azalır. Aracınızın şanzıman sıvısı düzeyi olması gereken seviyenin altına düştüğünde gösterge paneliniz sizi uyarır. Bununla birlikte araç içinde yanık kokusu duyabilirsiniz.
Aracınız için bir park yeri bulduğunuzda hemen park moduna geçiyor olabilirsiniz. Ancak bu geçişin vites sağlığınız için çok da iyi olmadığını belirtmeliyiz. Park modu aracınızı durmaya hazırlamak için değil, park işleminden sonra aracınızın kaymaması içindir. Hareket hâlinde park moduna geçerseniz kilitleme piminiz kırılabilir.
Otomatik vites araç kullanırken viteslerin düşürülmesi ve arttırılması otomatik olarak gerçekleşir. Sizin genelde çok fazla değişiklik yapmanıza gerek kalmaz. Araç durmadan bazı vites değişiklikleri yapmak sizi tehlikeli durumlara sokabilir.
Bunlardan biri sürüş hâlindeyken geri vites yapmayı denemektir. Genellikle yeni nesil araçlar bu geçişe izin vermese de bazı otomatik araçlarda bunun için koruyucu bir önlem bulunmaz. Eğer böyle bir vites geçişinde bulunursanız aracınız stop eder.
